مێژوو ئەوەمان پێ دەڵێت، هەموو شۆرشەكانی كورد لەگەڵ ڕژێمەكانی عیراق لەسەر خاك بووە، لەبەرئەوەی سیستەمی حكومڕان لەبەغدا تەنها هەوڵی ڕەشكردنەوە و لەناوبردنی میللەتی كوردی داوە، بۆیە بەشی تاكی كورد لەم ووڵاتە هەر دەربەدەركردن و ماڵوێرانی بووە، كەواتە گەوهەری كێشەی كورد لەڕابردوو و ئێستادا لە عێراق خاکە، ئەمەش بۆمان ڕوون دەبێتەوە خاك خاڵی بەهێزی سیاسی كوردستان و خاڵی لاوازی هەموو ڕژێمە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق بووە.

ڕەهەندی مێژوویی ئەو ڕاستیەمان زیاتر بۆ ڕوون دەكاتەوە وەك لەمانەی خوارەوە بەدیاری دەخەین:

یەكەم: هەر لەپاش دروستبوونی دەوڵەتی عیراقی ساڵی 1921 میللەتی كورد پەراوێزخرا و ناوچەكانی ڕووبەڕووی لەناوبردن و داگیركردن بوویەوە، هەربۆیە لەساڵی 1961 شۆرشی ئەیلوول بەسەركردایەتی (بارزانی نەمر) هەلگیرسا و ئەم شۆرشەش هەموو خاكی كوردستانی گرتەوە، تا دەسەلاتدارانی ئەوسای بەغدای ناچاركرد بێنە سەر مێزی دیالۆگ و دان بەمافە ڕەواكانی میللەتی كورد بنێن، هەروەكو لەبەیاننامەی 11ـی ئاداری 1970 ڕژیمی بەعس دانی نا بەناوچەی (حكم ذاتی). كەواتە ئەوە لەمێژوودا بەگرنگترین هەنگاو دادەنرێت كە بۆ یەكەمجار كە میللەتێك هەیە خاوەن مێژوو و جوگرافیا و كولتوور و زمانە، ئەوسا دانووستانی سەركردایەتی سیاسی كورد و بەغدا لەسەر خاك بوو ئەوەش دەرئەنجامی بوو.

دووەم: لەپاش ئەم ڕێككەوتنە جارێكی تر بەعس هەمان سیاسەتی پەیرەو كرد هەوڵی لەناوبردن و ڕەشكردنەوە و ئەنفال و جینۆسایدكردنی گەلی كوردی دا، پرۆسەی بەعەرەبكردنی پەیرەو كرد، لەبەرامبەریشدا بەرخودان و بەرگری و شۆرشی كوردان بەردەوام بوو تا ساڵی 1991 ، كە ڕاپەرینی جەماوەر لەگەڵ شان بەشانی پێشمەرگە توانیان زۆربەی خاكی داگیركراوی كوردان ڕزگار بكەن، ئەم خۆراگرییە و شەڕكردن و قوربانی دانە لەپێناو خاك، نەك هەر ڕژێمی بەعسی هێنا سەر مێزی گفتوگۆ بەڵكو بۆ یەكەمجار نەتەوەیەكگرتووەكان و وڵاتانی زلهێز هاتنە سەر هێل سنوورێكیان بۆ دڕندەییەكانی بەغدا دانا و هەرێمی كوردستانیش دروست بوو، ئەوەش نموونەیەكی تری بەرگری كردن لەخاك و شوناس بوو.

سێیەم: لەپاش ساڵی 2003 كە بەعس ڕووخا، ئەمجارە خەباتی چەكداری گۆرا بۆ جێگیركردنی داواكانی كورد لەدەستووری عیراقی، ئەوەشیان بەسەركەوتوویی جێگیركرا، لەوانە ماددەی 143ی دەستوور، دانی نا بەسنووری هەرێمی كوردستان، ئەو بەشە خاكەشی ماوە لەچوارچێوەی ماددەی 140 جێگیركرا و كاری بۆ كرا، ئەوسا كارتی خاك و ماددەی 140 بەهێزترین كارتی سیاسی هەرێم بوو، بەغدایان ناچاركردبوو هەموو سازشێک بكات، ئەو پرۆسەیە تا ساڵی 2013 پێش بڕینی بودجە و مووچە و قووتی خەڵكی هەرێم كە تا ئێستا بەردەوامە.

بەڵام لەم چەند ڕۆژە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە هەنگاوێكی گرنگدا دەنگی بە (پڕۆژە یاسای هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەكانی ئەنجوومەنی سەركردایەتیی بەعسی هەڵوەشاوە) دا، كە تایبەتە بە گەڕانەوەی زەوی و زار بۆ خاوەنە ڕەسەنەكانیان، ئەگەر هەڵوەستە لەسەر تێپەراندنی ئەم بڕیارە لەپەرلەمانی عیراق بكەین، دەبینین هەردوو پێكهاتەی (شیعە و سووننە) شازشیان بۆ (كورد) كرد كەلەپێناو پرۆژە یاساكانی خۆیان بەم شێوەیە هەریەكەوە ناوونیشانێكی بۆ دابنێین:

-شیعە (یاسای كەسێتی)

- سووننە (یاسای لێبوردنی گشتی)

- كورد (یاسای گەڕانەوەی خاك)

كەواتە بەیەكرێزی لایەنە كوردیەكان و كارتی بەهێز کە خاكە، توانرا جارێكی تر كورد سەربكەوێت، بۆیە ئەو بڕیارە لەشوێن خۆیەتی و گەڕانەوەی مافە بۆ خاوەن ماف لەكەركووك و ناوچە دابڕێندراوەكان، لە ماوەی 100 ساڵی رابردوودا شەڕی کورد بۆ دیاریکردنی سنور بووە، بۆیە کلیلی چارەسەری کێشەی کورد لە عیراقدا گێڕانەوەی خاکی ناوچە دابڕێنراوەکانە و خاڵی لاوازی بەغدایە، كەواتە ئەسڵی كێشەی ئێمە خاكە.